Zbigniew Grzech

Zbigniew Grzech urodził się 18 maja 1937 roku w Krakowie, na osiedlu Oficerskim. Wkrótce po jego urodzeniu rodzina przeniosła się do Cieszyna, z powodu  pracy jego ojca w tamtejszej hucie. Gdy w 1939 roku wybuchła II wojna światowa, wrócili do Krakowa. Po wojnie zamieszkali na ul. Limanowskiego 9 w Podgórzu i tam mały Zbyszek chodził do szkół podstawowych. Od wczesnych lat interesował się malarstwem i architekturą. Ukończył Politechnikę Krakowską z tytułem magistra inżyniera budownictwa lądowego.

Jego fascynacja szopkami zaczęła się w chwili, kiedy jako dziecko dostał w prezencie świątecznym kartonową wycinankę z motywem szopki krakowskiej, którą zaprojektował prof. Witold Chomicz. Trzy dni odpowiedniego i starannego wycinania elementów, zakończone gotowym budyneczkiem przyniosły także chęć samodzielnego tworzenia szopek. W Konkursie Szopek Krakowskich pierwszy raz Zbigniew Grzech wystartował w 1948 roku jako 11-letni chłopiec. Ta pierwsza kartonowa szopka pomalowana akwarelami przyniosła chłopcu szóste miejsce i nagrodę pieniężną, za którą kupił sobie narty i ciepłą kurtkę.

Zbigniew Grzech jest pierwszym szopkarzem w rodzinie. Zainspirowany szopką prof. Chomicza i przedstawieniami świątecznymi w Starym Teatrze, rozpoczął swój udział w konkursach szopek. Pierwsze szopki wykonywał ze wspartej na listewkach tektury, którą potem kolorował farbami. Przełomem stało się wykonywanie konstrukcji z drewna oraz wycinanie elementów z kartonu, które zaczął dekorować staniolem. Ze staniolu wykonywał mnóstwo „wężyków” – zwijanych kawałków, służących do zdobienia okien, drzwi i innych elementów budyneczku. Części konstrukcji łączył klejem o nazwie skorolep. Szopka musiała być wielokolorowa: czerwona, niebieska, zielona, srebrna. Kłopoty twórcy z dostępnością materiału do wykonania szopek swego czasu zakończył pan Żurek – sklepikarz z ul. Limanowskiego, u którego w sklepiku wędkarsko-wielobranżowym szopkarz zamawiał tak cenny kolorowy staniol.

W szopkach Zbigniewa Grzecha można odnaleźć inspiracje katedrą i zamkiem na Wawelu, kościołem św. Andrzeja, klasztorem oo. Dominikanów, kościołem Mariackim czy Sukiennicami. Figurki do szopek wykonuje z masy, na którą składają się kreda, chleb i klej. Po uformowaniu i wyschnięciu figurek ubiera je w szaty z kolorowych tkanin. W szopce oprócz Najświętszej Rodziny umieszcza Diabła, Heroda, Śmierć, Pana Twardowskiego, Dziadka i Żyda. Często dodaje krakowiaków i górali oraz kapelę krakowską. Każda szopka ma oświetlenie. Ruch figurek uzyskuje zaś za pomocą silniczków wyciąganych z adapterów.

Najwyższa szopka jaką wykonał, miała ponad 2,5 metra wysokości. Miała cechy szopki ezenekierowskiej, z licznymi witrażami i sceną na przedstawienie kukiełkowe. Na konkurs w 1949 roku pod pomnik Mickiewicza przyjechała z Podgórza dorożką.

Zbigniew Grzech trzy razy został uhonorowany I nagrodą w Konkursie Szopek Krakowskich: w 1962, 1963 i 1964 roku.

Kilka szopek pana Zbigniewa zostało sprzedanych za granicę. Szopka z 1962 roku została zakupiona za pośrednictwem Przedsiębiorstwa Handlu Zagranicznego DESA przez Departament Sztuki Teatralnej Uniwersytetu w Los Angeles (USA). Szopka z 1963 roku powędrowała na wystawę sztuki ludowej do Sao Paulo w Brazylii. Natomiast szopka z 1968 roku, która zajęła w konkursie II miejsce, wzięła udział w audycji telewizyjnej prof. Wiktora Zina pt. „Piórkiem i węglem”. Rok później została podarowana prezydentowi Czechosłowacji Ludwikowi Svobodzie, który przyjechał do Krakowa 2 września 1969 roku, aby odebrać dyplom Honorowego Obywatela Miasta Krakowa.

Zbigniew Grzech od młodzieńczych lat przyjaźni się z innym znanym szopkarzem – Maciejem Moszewem.

W latach 90-tych państwo Grzechowie wyprowadzili się z Krakowa do Wieliczki, gdzie wybudowali dom i tam obecnie mieszkają.

Od lat 70-tych pan Zbigniew nie brał udziału w konkursach. W 1977 w ankiecie twórcy, którą wypełnił dla Muzeum Historycznego Miasta Krakowa napisał: „Z uwagi na duże zaangażowanie pracą zawodową w ostatnich latach nie uczestniczyłem w konkursach, jednak w tej sprawie nie postawiłem jeszcze ostatniego zdania, a tradycje szopkarskie będę starał się przekazać moim dzieciom”.

Słowa dotrzymał: w 2020 roku – trudnym roku pandemicznym – zgłosił się na 78. Konkurs Szopek Krakowskich i za swoją szopkę w kategorii średniej otrzymał III nagrodę.

Odznaczony odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2022).

Wyróżnienia i nagrody w Konkursach Szopek Krakowskich:

1948 r. – VI konkurs – VI nagroda

1949 r. – VII konkurs – wyróżnienie

1951 r. – IX konkurs – wyróżnienie

1956 r. – XIV konkurs – III nagroda

1957 r. –  XV konkurs – II nagroda

1960 r.  – XVIII konkurs – III nagroda

1961 r. –  XIX konkurs – IV nagroda

1962 r.  – XX konkurs – I nagroda

1963 r. –  XXI konkurs – I nagroda

1964 r. –  XXII konkurs – I nagroda

1965 r.  – XXIII konkurs – II nagroda

1968 r.  – XXVI konkurs – II nagroda

1969 r. – XXVII konkurs – III nagroda i wyróżnienie

2020 r. – LXXVIII konkurs – III nagroda

2021 r. – LXXIX konkurs – III nagroda

2022 r. – LXXX konkurs – wyróżnienie

2023 r. – LXXXI konkurs – III nagroda

Opracowała: Izabela Okręglicka