Stanisław Malik

Stanisław Malik urodził się 22 września 1956 w Krakowie. Przez całe życie związany jest z dzielnicą Zwierzyniec, gdzie jego rodzina mieszka od pokoleń. Z zawodu jest fotografikiem, wieloletnim pracownikiem Wydziału Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej AGH. Za pomocą swojego aparatu dokumentuje ważne dla jego uczelni, a także swojego Zwierzyńca wydarzenia i tradycje (m.in. pochód Lajkonika, Emaus). Pochodzi z rodziny o długich tradycjach tworzenia szopek. Dziadek – Walenty – był jednym z pierwszych twórców szopek krakowskich.  W latach sześćdziesiątych jego brat, Jan Malik, także wykonywał szopki. Do dziś tworzy je jego bratowa Anna z dziećmi, syn Andrzej, córka Agnieszka również kilka razy wzięła udział w konkursie. Jego ojciec przed wojną wystawiał teatrzyki jasełkowe, w których ręcznie rzeźbione kukiełki nawiązywały do życia codziennego Zwierzyńca. Od najmłodszych lat pomagał ojcu w pracach nad szopką. Uczestniczył w tradycjach i zwyczajach krakowskich, w odpuście Emaus, w wystawach szopek lub pochodzie Lajkonika. Z dumą wspomina ojca, który w 1937 roku zorganizował pochód Lajkonika, by utrzymać coroczną tradycję. Do dziś rodzina przechowuje strój Lajkonika z tamtych lat. Pierwszą samodzielną szopkę wykonał w 1972 roku i wziął udział w konkursie. Jest samoukiem i kontynuatorem dumnym z tradycji rodzinnej, której nie chce przerwać, bo jak twierdzi „wszystko by się zaprzepaściło”. Stara się podtrzymywać wypracowany przez swoich przodków styl, w którym pośrodku budowli jest kopuła z Katedry Zygmuntowskiej, a po bokach dwie wieże Kościoła Mariackiego, na froncie zaś kolorowa gwiazda. W swojej twórczości nawiązuje do stylu ezenekierowskiego, a przedstawiane figurki ukazują różne wydarzenia historyczne lub folklor miejski. Stworzył więc szopki, w których zaznaczył rocznicę odsieczy wiedeńskiej, uroczystości w rocznicę powstania Uniwersytetu Jagiellońskiego, Roku Chopinowskiego, wyboru Karola Wojtyły na papieża oraz klubów piłkarskich Cracovia i Wisła, a w czasie stanu wojennego umieścił znak „Solidarności”. Uwzględnił 45 lecie TVP Kraków i KS Zwierzynieckiego. W szopce zawsze jest postać Lajkonika – podkreśla wagę tej figurki, która wywodzi się ze Zwierzyńca, są także figurki krakowiaków, górali lub Pana Twardowskiego. Stosuje kolorystkę, która odnosi się do stroju krakowskiego stąd dominującymi barwami są granatowy, złoty, czerwony i zielony. Charakterystyczne dla jego prac jest umieszczanie motywu kwiatowego na dolnej kondygnacji szopki. Figurki wykonuje własnoręcznie, rzeźbiąc je w drewnie. Stara się stosować barwy intensywne, podkreślając w ten sposób powagę sceny Bożego Narodzenia, która jest umieszczona w pałacu, a nie w stajence. Stąd uważa, że w szopce powinny być nawiązania do zamku na Wawelu. Nigdy nie używa elementów pasmanteryjnych twierdząc, że jest to niehonorowe upraszczanie pracy twórcy szopek. Jego prace mają prostą konstrukcję, bez nawiązań do baszt i murów obronnych, z uwzględnieniem natomiast detali architektonicznych pochodzących z Sukiennic, Collegium Maius, frontu kościoła ojców Dominikanów lub kościoła Mariackiego. Miejscem jego pracy jest stół w kuchni, z którego od kilku lat korzysta także jego syn. Nim przystąpi do pracy wykonuje odpowiedni szkic – projekt uwzględniający harmonię i proporcje szopki. Szopki są podświetlane i czasami zmechanizowane. Łączy styl gotycki z renesansowym i barokowym. Specjalizuje się w szopkach małych i średnich. Do dziś wykonał ich około sto. W 1993 roku otrzymał medal pamiątkowy za całokształt osiągnięć twórczych. Jest laureatem nagrody im. Zofii i Romana Reinfussów, którą otrzymał jako drugi w historii konkursu. W 2010 roku został odznaczony przez Radę Dzielnicy Zwierzyniec za propagowanie dzielnicy VII poprzez podtrzymywanie tradycji szopkarstwa. Jego prace były wielokrotnie nagradzane i otrzymywały wyróżnienie, a w kategorii małych i średnich sześć razy zdobyły pierwsze miejsce. Znajdują się one w zbiorach w Polsce i zagranicą we Włoszech, Francji, Stanach Zjednoczonych, Niemczech. Uczestniczył w konkursach 41 razy, w latach: 1972, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1987, 1992, 1993, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021, 2022. Łącznie zdobył zdobył: 6 razy I nagrodę, 10 razy II nagrodę, 9 razy III nagrodę, a także 7 razy jego szopki zostały wyróżnione.

Szopki Stanisława Malika znajdują się w zbiorach muzealnych: Muzeum Krakowa, Muzeach Etnograficznych w Krakowie, Warszawie i Toruniu, Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Chrzanowie, Muzeum Sztuki Ludowej Europy Wschodniej w Marsylii, a także w kolekcjach prywatnych (w Chicago, Kolonii, Monachium, Brukseli, Rzymie, Sewilli, Mediolanie – kolekcja graficzki polskiego pochodzenia Aliny Kalczyńskiej). Zdobią także instytucje (np. Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Ambasada Francuska w Warszawie, Ratusz w Norymberdze, Dom Polski w Budapeszcie czy Uniwersytet Techniczny w Clausthal). W 2017 roku na specjalne zamówienie Konsula Honorowego Republiki Chorwacji wykonał szopkę dla prezydent Republiki Chorwacji Kolindy Grabar-Kitarović. W szopce tej ukazał motywy nawiązujące do dziejów Chorwatów i elementy chorwackich zabytków.

Odznaczony odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2018) oraz odznaką „Honoris Gratia” (2022) za zasługi dla Miasta Krakowa.

Biogram na podstawie tekstu Magdaleny Kwiecińskiej, „Portrety twórców szopek krakowskich”, Kraków 2012 oraz publikacji „Konkursy Szopek Krakowskich 1937 – 2017”, Kraków 2017.