Matki Boskiej Zielnej

Matki Boskiej Zielnej to ludowa nazwa święta Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, które w Kościele katolickim jest obchodzone 15 sierpnia. Mimo że dogmat wiary o Wniebowzięciu został ogłoszony przez papieża Piusa XII dopiero w 1950 roku, samo święto należy do najstarszych uroczystości maryjnych w kalendarzu liturgicznym. Było powszechnie uznawane wśród chrześcijan już w VII wieku.

Prawdopodobnie kult Wniebowzięcia pojawił się w Polsce już w początkach chrystianizacji, propagowany przez benedyktynów z Nadrenii. Kościoły pod tym wezwaniem należą do najstarszych i najliczniejszych świątyń na ziemiach polskich. Jest wśród nich krakowska bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, czyli kościół Mariacki. W słynnym, gotyckim ołtarzu Wita Stwosza została przedstawiona scena Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w otoczeniu apostołów, a nad nią scena Wniebowzięcia. 15 sierpnia w kościele Mariackim odbywa się odpust, któremu towarzyszy tradycyjny korowód mieszkańców Bronowic w strojach krakowskich. Bronowiczanie przyjeżdżają na mszę świętą wozami zaprzężonymi w konie oraz udekorowanymi kwiatami i zielonymi gałązkami. Ten zwyczaj przypomina, że przez wiele wieków Bronowice Małe były własnością dóbr kościoła Mariackiego i aż do 1949 roku w tym kościele bronowiczanie mieli swoją parafię.

Ludowa obrzędowość związana z Matka Boską Zielną skupiona jest wokół roślin – ziół i kwiatów, które tego dnia wierni układają w bukiety i przynoszą do poświecenia w kościele. Bukiety zielne to zwyczaj o wyjątkowo starym rodowodzie – święcenie ziół jest udokumentowane źródłowo już od XV wieku. Ówcześni księża w kazaniach pomstowali na wiejski lud, który poświęcone wiązanki wykorzystuje w praktykach magicznych, na przykład w leczeniu bydła. Dawność tych obrzędów przemawia za tym, że w sierpniowym święcie kult Matki Boskiej, która nie umarła jak zwykła śmiertelniczka, lecz została przez aniołów wzięta do nieba, nałożył się na wierzenia przedchrześcijańskie wpisane w cykl agrarny. Połowa sierpnia była na wsi czasem zakończenia żniw, czyli jednym z dorocznych momentów przejścia. Zaś w starożytnym Rzymie obchodzono wtedy uroczystości ku czci Diany – bogini płodności, przyrody i łowów.

Opisując zwyczaje Krakowiaków, Seweryn Udziela wyjaśniał, że w święto Matki Boskiej Zielnej: każda gospodyni lub córka jej niesie do kościoła do święcenia wiązkę ziół, jakie poprzedniego dnia nazbierały. Między tem zielem jest mak, szałwia, macierzanka, wrotycz, koper, kminek, boże drzewko, marzanka, rozmaryn, mięta i wiele innych, a dla ozdoby zatknięty jest jeszcze słonecznik, jabłka, a wszystko obwiązane wstążką (s. 64).

Poświęcone wiązanki były przechowywane za świętymi obrazami lub za tragarzem w izbie. W ciągu roku zioła z bukietów dodawano do naparów leczących choroby u ludzi i zwierząt gospodarskich. W tradycji ludowej panowało też przekonanie o ochronnej mocy bukietów zielnych, które zabezpieczały izbę i obejście przed burzą, pożarem i epidemiami. Uschniętego bukietu nie można było wyrzucić, co najwyżej po roku spalić. W Krakowskiem 15 sierpnia przynoszono do kościoła także wieńce dożynkowe do święcenia, podczas gdy w innych regionach dożynki i Matki Boskiej Zielnej były odrębnymi uroczystościami.

Współczesnym sposobem na ożywienie zwyczaju święcenia ziół i kwiatów jest wydarzenie Cudowna Moc Bukietów, organizowane przez Instytut Dziedzictwa. W latach 2009-2019 w dniu 15 sierpnia w sąsiedztwie kościoła Mariackiego odbywał się konkurs na najpiękniejszy bukiet zielny. W 2020 roku konkurs został zorganizowany w formie fotograficzno-internetowej, a od 2021 roku Cudowna Moc Bukietów jest kontynuowana w Podstolicach. Konkursowe wiązanki muszą spełniać wymóg tradycyjności, tj. składać się z rodzimych roślin użytecznych, leczniczych i wonnych (wykorzystanie roślin egzotycznych dyskwalifikuje bukiet). Organizatorzy konkursu podkreślają, że tradycja wykonywania bukietów zielnych ma dobroczynne oddziaływanie: sprzyja podnoszeniu znajomości rodzimych roślin, przekazywaniu wiedzy z pokolenia na pokolenie, celebracji kobiecości i niespiesznemu obcowaniu z przyrodą.

W Krakowie w święto Wniebowzięcia NMP przypada również Noc Cracovia Sacra, organizowana od 2008 roku. Podczas dwudniowego wydarzenia (14-15 sierpnia) w świątyniach i klasztorach prezentowane są zabytki i dzieła sztuki sakralnej, zwykle niedostępne do oglądania na co dzień. Co roku Nocy Cracovia Sacra towarzyszy motyw przewodni, którym były m.in. kościoły stacyjne (2008), krakowscy święci (2010), sanktuaria krakowskie (2012), ogrody i wirydarze klasztorne (2019), wizerunki maryjne w sztuce sakralnej (2021). Oprócz zwiedzania obiektów sakralnych odbywają się wówczas wystawy tematyczne, koncerty i spektakle.

Opracowanie: Monika Widzicka