Święto Trzech Króli

Uroczystość Objawienia Pańskiego (Epifanii) jest jednym z najstarszych świąt, które ustanowił Kościół. Powstało w Egipcie w III wieku. W początkowych wiekach chrześcijaństwa obchodzono w tym dniu kilka wydarzeń: Boże Narodzenie, Pokłon Trzech Króli, Chrzest Jezusa w Jordanie oraz pierwszy publiczny cud Jezusa podczas wesela w Kanie Galilejskiej. Ten dzień miał podkreślić doniosłość objawienia się Boga całemu światu. Od IV wieku w kalendarzu liturgicznym stopniowo oddzielano poszczególne wydarzenia.
Obecnie 6 stycznia obchodzi się Święto Trzech Króli na pamiątkę złożenia hołdu przez Mędrców ze Wschodu Dzieciątku narodzonemu w Betlejem. Według tradycji Trzej Mędrcy przynieśli Jezusowi w darze mirrę, kadzidło i złoto. O tym zdarzeniu mówi Ewangelia wg św. Mateusza (2,1-12).
Na przełomie XV i XVI wieku pojawił się zwyczaj święcenia w tym dniu kadzidła i złota. Kadzidło sporządzano z żywicy jałowca i okadzano nim domy oraz zwierzęta aby zabezpieczyć je przed niebezpieczeństwem. Od XVIII wieku znany jest zwyczaj święcenia kredy, którą później pisano na drzwiach „K+B+M” wraz z datą bieżącego roku. Przyjęło się uważać, że to pierwsze litery imion Trzech Mędrców: Kacpra, Baltazara i Melchiora, ale inni wskazują, że poprawny zapis to „C+B+M” jako skrót od łac. Christus mansionem benedicat (Niech Chrystus błogosławi temu domowi) lub łac. Christus Multorum Benefactor (Chrystus dobroczyńcą wielu). Oznaczanie drzwi miało nawiązywać do starotestamentowej Księgi Wyjścia, w której zapisano wydarzenie, gdy Żydzi oznaczyli krwią baranka paschalnego swoje domostwa i dzięki temu ochronili się przed działaniem Anioła Śmierci. Dla chrześcijan ten znak na drzwiach jest publicznym wyznaniem wiary i prośbą o Boże błogosławieństwo.
Do niedawna, zwłaszcza na wsiach południowej Polski, święciło się też w kościele biżuterię, medaliki i złote monety. Rodzice wręczali je później dzieciom opuszczającym rodzinne gniazdo. O krakowskim zestawie do święcenia w dzień Objawienia Pańskiego pisał w XIX wieku Oskar Kolberg: przed drzwiami kościołów sprzedają na ten cel w czerwonych pudełeczkach zawarte: trzech-królewską kredę, mirę (żywicę świerkową z mrowiska), kadzidło (bursztynu kawałki) i złoto malarskie […]. W braku tej miry, o którą nie wszędzie łatwo, biorą wprost żywicę z drzewa iglastego, przy której nieraz i kawałek kory się znajdzie. Niektórzy dodają do tego nieco ziarenek jałowcowych.
Jeszcze w latach 40-tych XIX wieku można było spotkać w tym dniu w Krakowie kolędników z gwiazdą. Zostali oni jednak szybko wyparci z miasta przez coraz bardziej popularnych szopkarzy.
6 stycznia był ostatnim dniem Godów (okresu świąt Bożego Narodzenia), jak również początkiem karnawału. Na pierwszych zabawach i balach podawano placek lub tort z upieczonym jednym migdałem. Kto go znalazł otrzymywał tytuł króla migdałowego i dobierał sobie kogoś do pary. Taka migdałowa para królewska „panowała” przez cały okres karnawału otrzymując podczas zabaw specjalne przywileje. Zabawa ta była najbardziej popularna we Francji i Anglii, ale i w Krakowie ją znano.

Przez wiele lat w Polsce był to dzień wolny od pracy, który zniesiono Ustawą Sejmu PRL-u w 1960 roku a przywrócono ustawą Sejmu RP w 2011 roku.

Orszak Trzech Króli

Stanowi nawiązanie do średniowiecznej tradycji wystawiania publicznych jasełek.
W Polsce pomysł orszaku narodził się w podwarszawskiej szkole jako inicjatywa rodziców, którzy działali w Stowarzyszeniu „Sternik”. Od 2009 roku szkolne jasełka przeniesiono na ulice Warszawy, gdzie do wspólnego świętowania przyłączyli się mieszkańcy stolicy. W 2010 roku w Warszawie powołano Fundację „Orszak Trzech Króli”, która jest głównym organizatorem przedsięwzięcia i pomaga w przygotowywaniu orszaków w całej Polsce.

Ta wspomina w wywiadzie jeden z pomysłodawców Orszaku i członek Fundacji:
Pomysł w Warszawie wynikał z tego, że chcąc zrobić kiedyś duże jasełka dla całej szkoły, szkoła jako taka przestała się mieścić w jakiejkolwiek dużej sali w Warszawie, więc stwierdziliśmy ok, zróbmy jasełka uliczne. Ponieważ okazało się, że jest ogromne zapotrzebowanie społeczne na ciepłą, rodzinną, radosną imprezę i taką formę świętowania rodzinnego i radosnego takiego święta chrześcijańskiego, jakim właśnie jest święto Objawienia Pańskiego stwierdziliśmy, że z ogromną przyjemnością spróbujemy zorganizować coś takiego także w Krakowie.

Tradycja organizowania orszaków Trzech Króli narodziła się w XIX wieku w Hiszpanii. Pierwszy taki pochód przeszedł w miasteczku Alcoy (prowincja Alicante) w 1866 roku. Hiszpańskie przygotowania do wydarzenia rozpoczynają się już 4 stycznia, kiedy to królewski emisariusz, czytając po całym mieście edykt, ogłasza bliskie nadejście Melchiora, Kacpra i Baltazara. Towarzyszą mu „les burretes”, małe osiołki niosące skrzynki, w które dzieci wrzucają swoje listy do Trzech Króli. Następnego dnia o zmroku, tj. 5 stycznia, następuje wielka chwila: spektakularne przybycie do Alcoy Trzech Króli na wielbłądach obładowanych prezentami. Przemierzają oni ulice miasta, podążając za niosącymi pochodnie „antorcheros”, którzy oświetlają im drogę, podczas gdy rozbrzmiewa świąteczna muzyka a królewscy paziowie o przyczernionych twarzach („els negres”) wręczają dzieciom prezenty, używając do tego drewnianych drabin, na których wspinają się na balkony i do okien domów, przepełniając tę wyjątkową noc magią. Współcześnie w wielu miastach Hiszpanii podczas tego święta rozrzuca się dzieciom tony cukierków.

Kraków organizuje swój orszak od 2011 roku. Są to właściwie trzy orszaki, które spotykają się na Rynku Głównym przy Świętej Rodzinie aby złożyć hołd Jezusowi.
Orszak czerwony – europejski przechodzi trasą spod katedry na Wawelu, ulicami Droga do Zamku i Grodzką.
Orszak zielony – symbolizujący kontynent azjatycki, rusza z salezjańskiego Parku Wioski Świata (ul. Tyniecka) dalej do kościoła św. Stanisława Kostki przy ul. Konfederackiej. Stamtąd trasą: ul. Bałuckiego – przez Rynek Dębnicki – Most Dębnicki – Retoryka – Garncarską – Studencką do kościoła św. Anny i przed nim skręt w Planty do ulicy Szewskiej, a dalej nią do Rynku.
Orszak niebieski – afrykański – z Placu Matejki idzie ulicą Floriańską na Rynek.

Partnerem krakowskiego Orszaku jest Dzieło Pomocy św. Ojca Pio, które kwestuje na rzecz osób bezdomnych przy okazji rozdając uczestnikom papierowe korony (w 2023 roku rozdano 20 tys. sztuk!), śpiewniki kolęd i zestawy kadzidlane. Zestaw kadzidlany jest zapakowany w pudełeczko, w którym znajdują się: kadzidło ziołowe, kreda, węgielek, instrukcja obsługi oraz bilecik z inspirującym tekstem.

opracowanie: Izabela Okręglicka