Osadzanie Chochoła

W dniu 20 listopada 1900 roku w dworku malarza Włodzimierza Tetmajera (1861-1923) w Bronowicach odbyło się wesele Lucjana Rydla (1870-1918) z Jadwigą Mikołajczykówną (1883-1926). Wydarzenie to, łączące węzłem małżeńskim krakowskiego poetę z córką bronowickiego chłopa stało się inspiracją dla Stanisława Wyspiańskiego (1869-1907) do napisania dramatu „Wesele”. Na pamiątkę tego wydarzenia od niemal pięćdziesięciu lat przed Rydlówką organizowane jest „Osadzanie chochoła” – obrzęd okrywania krzaka róży słomą. Obrzęd ten wymyślony został przez twórcę pierwszej wystawy w Rydlówce – profesora Stanisława Waltosia i organizowany jest od chwili uruchomienia muzeum w 1969 roku. Powtarzany co roku, przypominać ma krakowianom o istnieniu Rydlówki.

– Pomimo, że to nie jest prastara słowiańska uroczystość czy obrząd, wszedł już dobrze w tradycję Krakowa – mówi prof. dr hab. Jan Rydel.

Osadzanie Chochoła jest widowiskiem, które w ciągu kilkudziesięciu lat z wydarzenia towarzyszącego obchodom otwarcia Regionalnego Muzeum Młodej Polski Rydlówka przekształciło się w coroczny performans, uzewnętrzniający tożsamość kulturową jego uczestników. Odbywa się ono najczęściej w trzecią sobotę listopada. Przebieg obrzędu Osadzania Chochoła co roku ma swoje stałe punkty.

Na początku rodzina Rydlów wita przybyłych, a następnie w rytm wygrywanej przez lokalną kapelę melodii „Miałeś chamie złoty róg…” dziewczyny niosą powrósła, gospodynie z Bronowic niosą matę słomianą, którą otaczają krzew róży, obwiązują powrósłami. Kolejnym z elementów jest taniec ubranych w krakowskie stroje ludowe dzieci z bronowickich szkół, które tańczą wokół chochoła. Jest to odwołanie do ostatniej sceny dramatu Wyspiańskiego. Często dzieci przedstawiają krótki program artystyczny złożony z odczytania fragmentów „Wesela”. Recytowana jest także poezja Lucjana Rydla. Na koniec wydarzenia przybyli goście zostają poczęstowani, zgodnie z tym, co przekazane zostało przez uczestników wesela, herbatą z rumem oraz kołaczami.

Organizowane „Osadzanie chochoła” w Rydlówce stało się nie tylko współczesną tradycją mającą na celu odwoływać się i przypominać o weselu Rydla z Mikołajczykówną, ale jest także okazją do ponownego interpretowania dramatu Wyspiańskiego i odszukiwania w nim nowych sensów.

– Obrzęd, który ma być w gruncie rzeczy takim wezwaniem do tego, żeby iść śladami Stanisława Wyspiańskiego i interpretować, to co się dzieje. Bo tak naprawdę, nie do końca wiemy, kim ten chochoł jest. I tak naprawdę, nie do końca mamy go zrozumiałego. Czyli obrzęd chochoła to jest nieustające, zadawane pytanie o sens „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego i energię tego miejsca dzisiaj. Bowiem „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego ma to do siebie, że jest otwarte w każdą stronę i każda z postaci, która tutaj jest obecna, może w tych recytacjach wierszy dzieci, odnajdować treści na nowo. – mówi dyrektor Muzeum Krakowa dr Michał Niezabitowski.

Tak o swoim osobistym doświadczeniu napisała Barbara Miszczyk, mieszkanka Bronowic i wieloletnia uczestniczka Osadzania Chochoła:
Osadzenie chochoła na krzaku róży przed izbą gospodarza to nawiązanie kontaktu z tamtą rzeczywistością, w której rozegrało się wesele Rydlów, będące genezą dramatu Wesele i kwintesencją jego rekonstrukcji. Widowisko to, powtarzane co roku, gromadzi wielu gości zarówno z miasta, jak i z Bronowic. Młodzież szkolna z bronowickich szkół podstawowych, ubrana w ludowe stroje krakowskie, przy dźwiękach melodii krakowskich i przy wtórze przyśpiewek nakłada na krzak róży słomiane okrycie, tańcząc w wokół niego jak w ostatniej scenie dramatu. W takiej chwili znika wszelka przenośnia […]. Potem mają miejsce występy artystów krakowskich teatrów bądź młodzieży szkolnej. Po uroczystości wszyscy zgromadzeni goście posilają się kołaczem bronowickim. Nad rozświetloną lampami i świecami Rydlówkę spływa czar nocy listopadowej, nocy drugiego dnia wesela Rydla.

Muzeum Krakowa sprawuje opiekę nad zwyczajem Osadzania Chochoła od 2015 roku.