Prawosławny rok obrzędowy

Rok liturgiczny w Cerkwi, tak jak w innych kościołach wschodnich, rozpoczyna się 1 września, 14 zgodnie z kalendarzem juliańskim, liczonym zgodnie z tradycją bizantyjską od stworzenia świata. Oprócz Wielkanocy i tzw. Dwunastu Świąt Głównych występuje w cerkiewnym roku liturgicznym cały szereg świąt pomniejszych lub obchodzonych jedynie przez poszczególne autokefaliczne kościoły, a nawet parafie, w przeciwieństwie do świąt powszechnych.

Narodzenie Najświętszej Marii Panny – Kościół wschodni przeważnie celebruje dzień „narodzin dla nieba” czyli wspomnienie śmierci danego świętego. Jedyny wyjątek stanowi Narodzenie Najświętszej Marii Panny i św. Jana Chrzciciela. Narodzenie NMP jest pierwszym świętem w kalendarzu liturgicznym, obchodzonym 8 (21) września. Poprzedza je całonocne czuwanie, podczas którego czytane są paremie, zawierające teksty biblijne. Scena narodzenia Najświętszej Marii Panny należy do najczęstszych motywów w sztuce sakralnej.

Ofiarowanie Bogurodzicy do świątyni. W kościołach wschodnich Matka Boska cieszy się szczególnym rodzajem kultu. W roku liturgicznym obchodzonych jest kilka ważnych świąt na cześć Najświętszej Marii Panny. Jednym z nich jest Ofiarowanie (Wprowadzenie) Bogurodzicy do świątyni, które podobnie jak w Kościele zachodnim, przypada 21 listopada. Zgodnie z tradycją wschodnią święto trwa 5 dni, podczas których wierni wielbią i wysławiają Maryję, która z pokora i oddaniem wsłuchała się w Słowo Boże. Scena Ofiarowania jest chętnie wykorzystywana przez artystów sztuki cerkiewnej.

Boże Narodzenie (Rożdiestwo Christowo) należy do najważniejszych świąt dla chrześcijan. Zostało ustanowione na pamiątkę narodzin Jezusa Chrystusa, obchodzone jest 25 grudnia (7 stycznia). Prawosławie świętuje Boże Narodzenie niezwykle uroczyście. Poprzedza je tak samo jak przed Zmartwychwstaniem 40 dniowy post, nazywany filipowym, ponieważ rozpoczyna się w dniu, w którym wspominany jest św. Filipa. Dwie niedziele przed Bożym Narodzeniem mają szczególny charakter, poświęcone są bogobojnym mężom ze Starego Testamentu wierzącym w nadejście Mesjasza i przodkom Chrystusa. W Wigilię, nazywaną soczelnikom od słowa socziwo – czyli gotowanej kaszy z dodatkiem słodkich przypraw, obowiązuje post ścisły. W tym dniu rano odprawia się tzw. wielkie godziny kanoniczne, a następnie wieczernię. Tradycją, podobnie jak w Kościele zachodnim, jest śpiewanie kolęd oraz ubieranie drzewka choinkowego, wiecznie zielone drzewo symbolizować ma życie wieczne, a płomienie świec Prawdę Chrystusa.

Święto Chrztu Pańskiego (tzw. Bohojawlenije czyli Objawienie) należy w kalendarzu liturgicznym do 12 Głównych Świąt. Obchodzone jest 6 (19) stycznia i trwa do 14 (27 stycznia). Święto podobnie jak Boże Narodzenie poprzedzają wielkie godziny kanoniczne. Podczas Chrztu Pańskiego dwukrotnie sprawowany jest obrzęd święcenia wody, w przeddzień w świątyni, a następnie na rzece lub jeziorze. Ta poświęcona woda, tzw. jordańska, jest potem przechowywana przez wiernych i traktowana jako źródło łask. Po tym święcie kapłani prawosławni przychodzą z wizytą do wiernych na wzór Chrystusa, który swoją publiczną działalność rozpoczął po chrzcie nad Jordanem

Spotkanie Pańskie obchodzone jest 40 dni po Bożym Narodzeniu, czyli 2 (15) lutego na pamiątkę ofiarowania Chrystusa do świątyni. Posiada jeden dzień przed i siedem poświątecznych. Rozpoczyna się całonocnym czuwaniem. Podczas Spotkania Pańskiego święci się świece gromniczne, które mają chronić domy wiernych od kataklizmów. Świece te otaczane są szczególną czcią w kościołach wschodnich, wkłada się je w ręce umierającym jako wyraz ich wiary. Kolejnym zwyczajem jest przynoszenie do świątyni niemowląt 40 dni po ich narodzeniu.

Wielkanoc (Pascha) to najważniejsze święto dla wszystkich chrześcijan. We wszystkich kościołach wschodnich obchodzone jest w szczególny sposób. Poprzedza je czterdziestodniowy post, przez prawosławnych wiernych przestrzegany ściślej niż w Kościele Katolickim. Najbardziej podniosły charakter ma Święty Tydzień (tzw. swietłaja siedmica), rozpoczynający się w Niedzielę Palmową, obchodzoną na pamiątkę wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. Misterium wielkanocne rozpoczyna się o północy w Wielką Sobotę. Płaszczenica, całun symbolizujący Grób Chrystusa, zostaje odniesiona do ołtarza, gdzie pozostaje aż do zakończenia Paschy. Na znak Zmartwychwstania otwierane są także królewskie (carskie) wrota czyli środkowa część ikonostasu. Uroczysta procesja wokół świątyni oznajmia wszem i wobec zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią. Kapłan święci arios, chleb z wizerunkiem Chrystusa, symbolizującego, że Chrystus stał się prawdziwym chlebem. Przez cały tydzień powtarzana jest liturgia z pierwszego dnia Paschy, królewskie wrota pozostają otwarte. Wierni w okresie wielkanocnym obdarowują się kolorowymi jajkami, znakiem nowego życia.

Zesłanie Ducha Świętego (Pięćdziesiątnica lub Święto Trójcy Świętej) obchodzone jest w 8 niedzielę po Zmartwychwstaniu. Przez Zesłanie Ducha Świętego w pełni objawiona została tajemnicy Trójcy Świętej. Podczas święta dekoruje się świątynie zielonymi gałązkami i kwiatami. Pięćdziesiątnicę poprzedza całonocne czuwanie, święto trwa łącznie, w czasie których w środy i piątki nie obowiązuje post.